۲۶ سرطان، سالروز کودتای داوودخان علیه ظاهرشاه، زندگی نامه داوودخان

داوود خان بنیانگذار نظام جمهوری و نخستین رئیس جمهوری افغانستان بود. او همچنین یکی از قدرتمندترین زمامداران افغانستان در چند دهه اخیر شمرده می شود.

نخستین رئیس جمهوری افغانستان با یک کودتای نظامی در ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ خورشیدی به قدرت رسید و کودتای پیروزمند خود را “انقلاب” نامید.

داوود خان با سرنگون کردن محمد ظاهر شاه، پسر کاکا/عموی خود نظام سلطنتی را در افغانستان پایان داد و در نخستین پیام رادیویی خود، پس از پیروزی در کودتا، روی کار آمدن نظام جمهوری را اعلام کرد.

نخست وزیری

اما داوود خان کی بود؟

محمدداوود در تاریخ ۲۷ سرطان ۱۲۸۸ در شهر کابل زاده شد. پس از پایان مکتب نظامی، در سال ۱۹۳۱ وارد دانشکدهٔ افسران اردو گردید.

در دوران دههٔ ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰، وی در پست‌های گوناگونی ایفای وظیفه نموده‌است. در سال‌های ۱۹۵۰–۱۹۴۹ وزیر دفاع و از سال ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۳ به عنوان نخست وزیر کشور بود که در این مدت اصلاحات بنیادینی چون نهضت بانوان، اعمار شاهراه و تأسیس تعدادی کارخانه‌های بزرگ را پایه‌گذاری نمود. ظاهر شاه پادشاه افغانستان او را در سال ۱۹۶۳ برکنار کرد.

در ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ خورشیدی با توسل به کودتای نظامی سرد، ظاهر شاه پسر کاکایش را از سلطنت خلع کرده، نظام جمهوری را بنا نهاد. وی از ابتدا دارای افکار چپی و یک ناسیونالیست قوی بود. از این رو با حزب دموکراتیک، به‌ویژه شاخهٔ پرچم روابط نزدیکی داشت و از آن‌ها در پیروزی کودتا استفاده کرده و پس از پیروزی به کادرهای این جناح پست‌های مهم و کلیدی داد.

در اواخر سال‌های قدرتش از مسکو و چپی‌ها فاصله گرفت و حتی در صدد نابودی ایشان برآمد. این اقدام باعث شد تا حزب دموکراتیک خلق دست به کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ بزند و در همان سال او و هجده تن از اعضای فامیلش را در ارگ ریاست‌جمهوری افغانستان به قتل رسانیدند.

داوود خان در ۲۷ آپریل سال ۱۹۷۸ در جریان کودتا در شهر کابل کشته شد.

پیکر داوود خان روز سه شنبه ۲۷ حوت سال ۱۳۸۷ خورشیدی (۱۷ مارچ ۲۰۰۹) طی مراسمی رسمی در تپه تاج‌بیک در غرب کابل به خاک سپرده شد.

داوود خان پیش از آن که به نخست وزیری منصوب شود، در سمت های گوناگون نظامی و امنیتی کار کرد. او برای مدتی در پست وزارت داخله (کشور) هم کار کرد. اما او به اینها قناعت نکرد و در سال ۱۹۵۳ به عنوان نخست وزیر، قدرت را به دست گرفت و ده سال در این مقام بود.

فاروق انصاری، استاد دانشگاه در کابل می گوید داوود خان آزادی نسبی را که در زمان نخست وزیری شاه محمود خان، به میان آمده بود محدود کرد و “حکومت پلیسی” را در کشور برقرار کرد.

آقای انصاری می گوید: “داوود خان روشی سختگیرانه در پیش گرفت، فعالیتهای احزاب سیاسی را متوقف کرد و به آزادی هایی که در دوره کار شاه محمود خان داده شده بود پایان داد.”

داوود خان در زمان نخست وزیری خود دو برنامه پنج ساله را به اجرا گذاشت. برنامه نخست از سال ۱۹۵۵ آغاز شد، اما به دلیل عدم حمایت کمک کننده های خارجی و استقبال سرد سرمایه گذاران داخلی موفقیت چندانی نداشت.

اما به باور برخی پژوهشگران، برنامه دوم او نتایج مهمی دربر داشت. به گفته آقای انصاری، شماری از شاهراه های عمده افغانستان، چند کارخانه تولیدی، از جمله برخی از نیروگاه های برق آبی افغانستان بر اساس همین برنامه ساخته شدند.

پایان نظام سلطنتی

اما داوود خان مردی نبود که برای همیشه “خانه نشین” باشد. او با نفوذ گسترده ای که در میان ارتش داشت، طرح کودتا را ریخت و ده سال پس از برکناری اش در ۱۳۵۲ آن را به اجرا گذاشت.

داوود خان نظام سلطنتی را برای همیشه پایان یافته اعلام کرد و خود در نظام جمهوری در راس قدرت قرار گرفت. ریاست جمهوری، نخست وزیری، وزارت های دفاع و خارجه، مقامهایی بود که در دولت جدید همزمان در دست داوود خان بود.

آقای انصاری می گوید با تمرکز قدرت در دست رئیس جمهوری، که قانون اساسی سال ۱۳۵۵ هم بر آن تاکید داشت، نشان داد که هنوز زمینه حاکمیت “جمهوریت واقعی” به میان نیامده بود.

او می گوید: “براساس این قانون اساسی، رئیس جمهوری تنها نامش رئیس جمهوری بود و در واقع درست در مقام پادشاه تکیه زده بود.” به گفته آقای انصاری در این نظام مردم نقش زیادی نداشت. داوود خان همچنین آزادی ده ساله مطبوعات را تنها به فعالیت رسانه های دولتی خلاصه کرد. او فعالیت های سازمان های سیاسی را هم ممنوع کرد و خود با تکیه بر نظریه نظام تک حزبی، دست به تاسیس یک حزب دولتی موسوم به “نهضت ملی” زد.