بلک فرایدی (جمعه سیاه) روزی مخصوص فرهنگ آمریکایی محسوب میشود که در سال‌های اخیر، تحت‌تأثیر جهانیسازی و تجارت الکترونیک قرار گرفته است.
بلک فرایدی یا جمعه سیاه هرساله به یک روز پس از تاریخ جشن شکرگزاری در ایالات متحده گفته میشود. جشن شکرگزاری یا روز شکرگزاری خود جشن و تعطیلاتی رسمی در ایالات متحده است که در آخرین پنجشنبه‌ی ماه نوامبر برگزار میشود؛ درنتیجه، تاریخ بلک فرایدی یا روز شکرگزاری هرسال با سال قبل تفاوت دارد. به‌عنوان مثال، تاریخ روز شکرگزاری در سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲، به‌ترتیب ۲۹، ۲۷، ۲۶ و ۲۵ نومبر است. تاریخ بلک فرایدی ۲۰۲۰ در افغانستان، ۷ قوس ۱۳۹۹ خواهد بود.
اولین روز پس از جشن شکرگزاری، در فرهنگ آمریکایی به‌عنوان روز شروع فصل خرید کریسمس شناخته میشود.
این فرهنگ از سال ۱۹۵۲ شروع شد؛ اما استفاده از نام بلک فرایدی برای روز مذکور از دهه‌های اخیر به‌شهرت رسید. در روز جمعه سیاه، بسیاری از فروشگاه‌ها در سرتاسر ایالات متحده محصولات و کالاهای خود را با تخفیف‌های بسیار زیاد می‌فروشند و زودتر از روزهای عادی فروشگاه را باز می‌کنند و حتی برخی اوقات، فروشگاه‌ها از ساعت‌های پایانی روز شکرگزاری آماده‌ی خدمت‌رسانی به مشتریان هستند. همین فرایندها و تمایل شدید مردم به خرید در بلک فرایدی باعث شد برخی از ایالت‌های آمریکا همچون کالیفرنیا، روز پس از شکرگزاری را هم به فهرست تعطیلات رسمی خود اضافه کنند.
تاریخچه‌ی بلک فرایدی
سابقه‌ی جمعه سیاه یا به تعریفی بزرگ‌ترین روز حراج در دنیا، به قرن بیستم بازمی‌گردد؛ ولی اصطلاح Black Friday به قرن نوزدهم می‌رسد. کلمه‌ی «سیاه» در اغلب فرهنگ‌ها برای شرح مصیبت و بلا استفاده میشود. در فرهنگ آمریکایی نیز، این اصطلاح برای روزهایی استفاده میشود که مصیبت‌های عمومی رخ داده بودند. اولین‌بار در سال ۱۸۶۹، اصطلاح جمعه سیاه برای روزی به‌کار رفت که بازار طلا در ایالات متحده به‌‌دلیل سوءاستفاده‌ی چند معامله‌گر، با نگرانی و ترس شدید سرمایه‌گذاران روبه‌رو شد.
اولین‌باری که اصطلاح بلک فرایدی برای روز پس از جشن شکرگزاری به‌کار رفت، در مقاله‌ای در سال ۱۹۵۱ و ژورنال Factpry Management and Maintenance بود.
همین ژورنال مجددا اصطلاح را در نوامبر ۱۹۵۲ به‌کار برد و این‌بار هم اصطلاح جمعه سیاه ربطی به خرید و حراج نداشت. درواقع، تعداد زیادی از کارگران در آن سال‌ها، به بهانه‌ی بیماری از رفتن به کارخانه پس از یک روز تعطیل رسمی امتناع می‌کردند. آن‌ها با این کار، تعطیلی چهارروزه برای خود مهیا می‌کردند. در همان دوران، اصطلاح جمعه سیاه را پلیس فیلادلفیا و راچستر هم استفاده کرد. ترافیکی که با شروع فصل خرید کریسمس در خیابان‌ها ایجاد می‌شد، حکم مصیبت را برای نیروی پلیس داشت که به استفاده از اصطلاح جمعه سیاه و شنبه سیاه منجر شد. پس از مدتی که مدیریت ترافیک آسان‌تر شد، کارشناسان روابط‌عمومی اصطلاح‌هایی همچون Big Friday و Big Saturday را برای روزها پیشنهاد کردند که البته با استقبال چندانی مواجه نشد.
در دهه‌های بعدی، به‌مرور استفاده از اصطلاح بلک فرایدی به‌عنوان شلوغ‌ترین روز فروش در ایالات متحده افزایش یافت. رسانه‌‌های باسابقه‌ای همچون نیویورک‌تایمز و فیلادلفیااینکوایر، در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ شهرت بلک فرایدی را افزایش دادند. در سال‌های ابتدایی دهه‌ی ۱۹۸۰، فروشندگان تعریف و توجیه جالبی برای جمعه سیاه ارائه کردند. آن‌ها ادعا می‌کردند در طول سال، از ژانویه تا نوامبر، در ضرر مالی فعالیت می‌کنند و گزارش آن‌ها همیشه با خسارت همراه است و اولین روز فصل خرید کریسمس، برای آن‌ها حکم شروع دوران سود را دارد. ممیزان مالیاتی و حسابرسان از رنگ قرمز برای نشان‌دادن ضرر مالی فروشنده و رنگ سیاه برای نشان‌دادن سود استفاده می‌کردند. درنتیجه، جمعه سیاه همان روزی بود که رنگ گزارش درآمدی فروشگاه‌ها از قرمز به سیاه تغییر می‌کرد.
تاریخچه‌ی جمعه سیاه در فرهنگ ایالات متحده به رژه‌ی بابانوئل (Santa Claus Paade) هم مربوط میشود. آمریکایی‌ها برای جشن‌گرفتن روز شکرگزاری، رژه‌هایی هم برگزار می‌کنند که بابانوئل در انتهای رژه حرکت می‌کند. این حرکت یعنی بابانوئل به‌زودی می‌آید و آماده‌شدن آمریکایی‌ها برای مهم‌ترین تعطیلات پس از روز شکرگزاری را نشان می‌دهد. در قرن‌های نوزدهم و بیستم، فروشگاه‌های بزرگی در آمریکا و کانادا از رژه‌های بابانوئل برای تبلیغات و بازاریابی استفاده می‌کردند و به‌نوعی پشتیبان مالی رژه هم بودند. به‌هرحال، این روند به‌مرور ادامه پیدا کرد تا اینکه اولین روز پس از جشن شکرگزاری، به‌عنوان اولین روز فصل خرید در آمریکای‌شمالی شهرت یافت.
نکات جالب درباره‌ی بلک فرایدی
آمار فروش جمعه سیاه در ایالات متحده در سال‌های اخیر نشان‌دهنده‌ی اوج‌گیری خرید در این روز بوده است. جمعه سیاه از چند سال پیش به‌عنوان پرفروش‌ترین روز برای خرده‌فروشان آفلاین و آنلاین آمریکایی شناخته میشود. به‌عنوان مثال، آمار سال ۲۰۱۷ بلک فرایدی مجموع خرید کاربران را ۵۸/۳ میلیارد دالر بیان می‌کند که به‌معنای ۳۳۵/۴۷ دالر خرید برای هر کاربر است.
آمارهایی که هرساله از خرید آمریکایی‌ها در بلک فرایدی منتشر میشود، آن را با عوامل جالبی مقایسه می‌کند. به‌عنوان مثال، تعداد مشتریان والمارت در بلک فرایدی از تعداد کل بازدیدکنندگان از دیزنی‌لند در یک روز بیشتر میشود. فروش آنلاین نیز هرساله رکوردشکنی می‌کند و سیستم مدیریت زیرساخت فروشگاه‌های آنلاین هرسال برای پاسخ به نیاز شدید به بهینه‌سازی مجبور میشود. تعداد افرادی که در بلک فرایدی زخمی می‌شوند یا فوت می‌کنند، آمار جالبی دارد و برخی آمارها تعداد آن‌ها را از افرادی بیشتر گزارش می‌کنند که هرساله براثر حمله‌ی کوسه در آمریکا جان خود را از دست می‌دهند.
یکی از نکات جالب درباره‌ی جمعه سیاه که از استقبال بی‌نظیر مردم نشئت می‌گیرد، نارضایتی کارمندان در خرده‌فروشی‌ها است. فروشگاه‌های کوچک‌و‌بزرگ به‌منظور آماده‌شدن برای فروش عظیم جمعه سیاه نیاز دارند کارمندانشان یک روز قبل یعنی در روز شکرگزاری در محل فروشگاه حضور داشته باشند. آمریکایی‌ها روز شکرگزاری را روزی بسیار مهم در فرهنگ خود می‌دانند و هیچ‌کس از کارکردن در روز شکرگزاری رضایت ندارد. به‌هرحال، الزام کارگران و کارمندان برای کارکردن در آن روز باعث شد در رخدادهای گوناگون، آن‌ها اعتراض‌های گسترده‌ای را ازطریق اتحادیه‌های کارگری مطرح کنند. دراین‌میان، بسیاری از فروشگاه‌ها نیز از خسارت‌های واردشده به‌خاطر هجوم مردم در روز جمعه سیاه شکایت می‌کنند و حتی در این روز تعطیل هستند.
شاید در نگاه اول تصور کنیم فروش کالاهای سرگرمی در جمعه سیاه بیش از تمامی دسته‌های دیگر باشد. اگرچه سهم عمده‌ای از کاربران در این روز به‌دنبال تخفیف بیشتر برای خرید تجهیزات الکترونیک و سرگرمی مانند تلویزیون و کنسول بازی هستند، فروش کالاهای ارزان‌قیمت و ملزومات منزل، هرساله در این روز رکوردشکنی می‌کند. حتی والمارت در یکی از آمارهای خود پیژامه و انواع لباس راحتی را پرفروش‌ترین دسته‌ی کالایی در جمعه سیاه بیان کرده بود.
جمعه سیاه یا بلک فرایدی یا هر نام دیگری که برای آن انتخاب کنید، متعلق به فرهنگ ایالات متحده است و ابزارهای جهانیسازی و رشد فناوری باعث شد این فرهنگ به‌مرور به کل جهان صادر شود. امروزه، اکثر مردم در سرتاسر جهان منتظر روز حمعه سیاه می‌مانند و حتی بدون هم‌ذات‌پنداری با فرهنگ تعطیلات شکرگزاری و کریسمس، تنها به‌دنبال تخفیف بیشتر برای خریدهای خود هستند؛ روندی که باردیگر تأثیر مصرف‌گرایی را بر جهت‌گیری فرهنگ مردم نشان می‌دهد.
